شەماڵ مامزادە(بۆکانی): گرنگە كورد دیپلۆماسیی خۆی بەهێز بكات و دڵی دراوسێكانیشی رازی بكات
6/2/2015
pazadik:
شەماڵ مامزادە(بۆکانی): گرنگە كورد دیپلۆماسیی خۆی بەهێز بكات و دڵی دراوسێكانیشی رازی بكات
وشە / شیرین جاف
شەماڵ مامزادە نووسەر و چالاکی سیاسی، لە چاوپێكەوتنێكدا بۆ "وشە"دا تیشك دەخاتە سەر سەرەتاكانی دەركەوتنی داعش وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی و ئاراستەكردنی لەلایەن وڵاتانی ناوچەكە و جیهان. هاوكات رۆڵی باشووری كوردستان لە هاوكێشەكەدا دەخاتە بەرباس و جۆرێك لە گەشبینی بەرامبەر بە داهاتووی كوردستان دەخاتە ڕوو. مامزادە پێی وایە "گرنگە كورد بتوانێ لەیەك كاتدا دیپلۆماسی و سیاسی خۆی بەهێز بكات و دڵی دراوسێكانیشی رازی بكات".
* لەسەر پرسی داعش رایەک هەیە کە پێیوایە داعش دەستی دەرەكی لە پشت بووە و ئێوەش زۆرجار ئاماژەتان بەو خاڵە داوە، دەكرێ لەم بوارەدا روونكردنەوەی زیاتر بخەیتە ڕوو؟. وەك ئاگەدارن سەرەتای سەرهەڵدانی گرووپی تیرۆریستی داعش، ئەو كەسانەی دەبینران یان لە جۆری شەڕكردنیان و تاكتیكی رێكخراوبیان دیار بوو، ڕاهێنانی تایبەتیان پێ كراوە و شارەزایی زۆریان هەبوو لە هەموو جۆر تەقەمەنییەكان و تەڵە تەقینەوەكان، هەر ئەمە خۆی بەرچاو ڕوونییە بۆ ئەوەی بگوترێ دەستی دەرەكی لە سەرهەڵدانی داعشدا هەیە، چونكە ناوچەكە هەڵگری هەر بیرۆكەیەكە بۆ مانەوەی ئاژاوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەم دەستی دەرەكییە كەسانی دەرەكیش بوون كە لە پلەكانی سەرێدا وەك "ئەمیر و قازی و موفتی" دیاری كرابوون و سیاسەت و ئامانجی دیاریكراوی خۆیان كە جۆرێك شەڕی ئایدۆلۆجیایی یان بڵێن دروستكردنی شەڕێكی ئایدۆلۆجیایی وەك سەردەمی شەڕی سەلیبییەكان بوو، دەپێكا، بەڵام كاتێك ئەو گرووپە تەشەنەی سەند و بە دروشمی سەرەتایی ئیسلامی كە برای دینی گرینگە و پێست و ڕەنگ و خوێن و نەتەوە ناتوانێ سنوورداری بكات، خۆی لە خۆیدا كەوتە دوو حاڵەتەوە: یەكەم: نەیدەتوانی هەندێك گرووپ و لایەنی ئیسلامی لە وڵاتانی ترەوە وەرنەگرێت. دووەم: دیارە كەسانی ئاسایی و ناوچەكەیش دەیانتوانی لەم گرووپەدا بەشدار بن، جا چ بە خواستی خۆیان یان بە زۆرەملێ. بەم ئەو دوو حاڵەتە توانی لە جیاتی دەستێكی دەرەكی، چەند وڵاتێكی تری دراوسێش بتوانن ئایدۆلۆجیا نەگۆڕەكانیان بخەنە ئەو گەمەیەوە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك مەیدانی ململانێی سیاسی و سەربازیی جیهانی بمێنێتەوە، ئیتر پڕوپاگەندەی برای دینی كەمڕەنگ بووەوە و وەك هەموو فیرقەكانی تری ئیسلام، هەریەكە و دەیەوێ خۆی خاوەن دەسەڵات بێت و خۆی بە نوێنەری راستەقینەی خوا بزانێت، ئەم جیاوازی بیركردنەوانە كاتێك سەری هەڵدا كە زۆربەی ئەمیر و باڵادەستە بیانییەكان یان كوژران یان پیلانە دیاریكراوەكان گەیشتنە ئامانج و ئەوان كشانەوە و ئاژاوەكە مایەوە. ویستیان عێراق بكەنە 3 فیدراڵی جیاواز و ئەم شەڕە شەڕی كورد نەبوو بە گشتی، داڕێژەری یەكەمی پیلانەكە ئامانجی كوردستان نەبوو، چونكە وەك هەموو لایەك ئاگادارن داعش لە سنوورەكانی مادەی 140 نەپەڕییەوە و دەستوورێكی تۆكمە لە پشت ئەم ئامانجە بوو، بەڵام پیلانگێڕانی دواتر وەك ئێران و توركیا لە هەردوولاوە، بەتایبەت لەلایەنی ئێرانەوە كوردیان تووشی ئەو شەڕە كرد و یاسای شەڕیان دوور لە وڵاتی خۆیان پێڕۆ كرد، هەر لەبارەی ئێران، وەك دەزانن لە ماوەی ئەم چەند ساڵەدا كە نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بوو، حكوومەتی ئێران توانی زیاتر خۆی لە شیعەكان نزیك بكاتەوە و تا ڕادەیەكی زۆر ئاراستەی سیاسی شیعە كە زۆرینەن لە عێراقدا بگرێتە دەست و ئەم كارەش ئامانجەكانی ئەمەریكای كەمڕەنگ دەكردەوە، لەولایەی تریشەوە توركیا لەبارەی دژایەتیكردنی ئیسرائیل و گەورەكردنەوەی حزبە ئیسلامییە دەسەڵاتدارەكەی "ئاكەپە"، دەبوو ڕۆڵی تایبەت بگێڕێ و بە ئەوروپا بڵێ توركیا لە بواری جوگرافی و ستراتیجییەوە گرینگی خۆی هەیە و لە ئیسلامییەكانیش نزیكە و ئەگەر نەیخەنە پاڵ وڵاتانی ئەوروپا، ئەوە ئاژاوە و پڕیشكی ئەم ئاگرە كە تیرۆریزمی نێودەوڵەتییە، ئەوانیش دەگرێتەوە و دەیكاتە ئەو سەردەمەی كە ڕێخۆشكەر بوو بۆ هەناردەكردنی مادە هۆشبەرەكان لەلایەن ئێرانەوە بۆ ئەوروپا. بۆ وێنە، تیرۆرەكانی ئەم دواییانەی فەڕەنسا دەتوانن جێی سەرنج بن، هەموو ئەمانە دەتوانن كاریگەرییان لەسەر ئەمەریكا هەبێ و بكەوێتە فكری بنكە ئاسمانییەكانی و ناچاربێ باجی بۆ بدات، كە ئەمەریكا گوێی بۆ توركیا شل نەكرد، هێزی دووەمی داعش لە توركیاوە گەیشتە عێراق و سووریا، بەڵام دەستی دەرەكی یەكەم دەیویست رۆڵی ئێران نەك لە عێراق، بگرە لەو سەردەمەدا زۆرتر لە سووریا كەمڕەنگ بكاتەوە و سەرەڕای گەمارۆكانی وڵاتانی (پێنج كۆ یەك) بارێكی تری قورسی ئابووری بخاتە ئەستۆی ئێران، بۆ ئەم كارەش بەڵگەی روون هەیە بۆ گوشار، ئەوەتا عەرەبستانی سعوودیە بێ رەزامەندی وڵاتانی هاوپەیمانی نەوتی، ڕێژەی هەناردەكردنی زیاد كرد و تەنگژەی دابەزینی نرخی نەوت بوو بەوەی كە محەمەد جەوادی زەریف بڵێ "ئێمە بە بەڵێنەكانی پێشترماندا دەچینەوە كە لەسەر بەرنامە ناوكییەكەی ئێران رێككەوتنمان لەسەر كردبوو.
پێت وایە ئەم ڕووداوانە هەموو پێوەندییان بە یەكەوە هەیە؟ بەڵێ، هەموو ئەو رووداوانە بە سووریایشەوە پێوەندییان بە یەكەوە هەیە، چونكە وەك ئاگادارن داواكاری داعش سووریا و عێراق دەگرێتەوە و دەتوانێ ببێتە هەوێنی تاقیكاری هەموو چەك و تەقەمەنییەكانی وڵاتانی زلهێز بۆ پاڵپشتی ئابووریی دواڕۆژیان.
* ئەم داواكارییە بۆ ئێران چۆن لێك دەدەنەوە؟ بۆ ئێران دەبێتە دەردی سەر، لەبارەی ئەوەی كە خەونی دامەزراندنی دەوڵەتی هیلالی شیعی كە سووریایش پشتیوانی دەكات، دەكەوێتە مەترسییەوە، بۆیە دەیەوێ بە هەر جۆرێك بێ هەندێ لایەنگری ناوچەیی بۆ خۆی بهێڵێتەوە و گەڵاڵەی ئەو خەونە بەردەوام بێت.
ئەی باشووری كوردستان و ڕۆڵی كورد بەگشتی لە ناو ئەو ئاڵۆزی و رووداوانەدا چییە؟ ئەو شەڕە هی كورد نەبوو، بەڵام كاتێك رووی لە كوردستان كرد، سیاسەتەكانیش ئۆتۆماتیك گۆڕانیان بەسەردا هات، واتە كورد دەبێتە بەشێك لە هاوكێشە سیاسییەكە و وڵاتان ناچارن پشتیوانی لێ بكەن. ئەوەش لەبەر چەند هۆكارێك: یەكەم: ئەم چەند ساڵە كە كورد لە باشوور توانیویەتی ئارامی دابین بكات و لە رواڵەتدا پێشكەوتووتر بێ لە هەموو عێراق، ئەوە دەگەیەنێ كە ئەمەریكا توانیویەتی بەشێك لە فیكرەی فیدڕاڵی بچەسپێنێ، ئەمەیش باسی تر هەڵدەگرێت و ناچینە ناو ئەم وردەكارییەوە . دووەم: ئەمەریكا و هاوپەیمانان بە دامەزراندنی بنكەی سەربازی و ئاسمانی لە كوردستان، لە توركیا بێ منەت دەبن، دڵنیایی ئیسرائیلیش جێی خۆی هەیە و كێشەیشە بۆ ئێران، هەر ئەم كارەیش بوو ئێران بوونی قاسم سولەیمانی ئاشكرا كرد و هێڵی سووری بۆ حەرەمەینی شەریفەی عێراق دیاری كرد و هێزی نیزامی هێنایە خاكی ئەم وڵاتەوە، لە هەمان كاتیشدا كێشە و ناكۆكییەكانی ناو دوو باڵی داعش سەریان هەڵدا و لەداردانی بەشێكی زۆری ئەندامانی ئەو گرووپەی لە ناوخۆدا لێ كەوتەوە. بەڵام لە مەڕ كورد و هەڵوێستی سیاسی تا ئێستە مامناوەند بووە، توانیویەتی سەرنجی وڵاتان ڕابكێشێ و دڵنیایان بكاتەوە كە كورد دەتوانێ هاوپەیمانێكی باش بێت، پێشمەرگەیش بەشێوەی ڕەسمی وەك هێزێكی بەهێزی دژە تیرۆریزمی نێودەوڵەتی بناسێنێت كە دیارە ئەمەش بە خوێنی ئەم هەموو شەهیدە دەستەبەر بووە، ئەوەی زۆر گرینگە ئەوەیە ئاخۆ كورد دەتوانێ لەم سەردەمە ئەستەمەدا دیپلۆماسی سیاسی خۆی بەهێز بكات و لە هەمانكاتیشدا دڵی دراوسێكانی كە بە ئاشكرا نەیاری گەلی كوردن رازی بكات و فێری هونەری بەكارهێنانی سیاسەت ببێت، واتە ببێت بە جۆرێك لە باڵانسی سیاسی ناوچەكە بەگشتی.
* لەو سەروبەندەدا باسی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد گەرم بوو، ئاخۆ ئەمە هۆكارێك نییە بۆ ئاڵۆزیی زیاتری پرسەكانی كورد؟. بەڵێ، هۆكارێكی حاشاهەڵنەگرە بەتایبەت بۆ ئێران، بەداخەوە لەبەرئەوەی كورد دەوڵەت نییە، لە شێوە سیاسەتی كاتیدا بەهۆی نەبوونی یەكدەنگییەوە شكست دێنێ، واتە بوونی ئایدۆلۆجیا و باوەڕی جیاوازی حزبایەتی كە لە نەبوونی دەوڵەتدا كاریگەرییان زۆرە كاری كردووەتە سەر لاوازبوونی هەستی نەتەوایەتی و هەریەك بەجۆرێك ڕێگە دەپێوێت، بەڵام دیارە هەر یەك ئامانجیشە، ئەگەر دەڵێم ئێران بەتایبەتی، چونكە داهاتووی گەشی كوردستان دەتوانێ تەنگژە بۆ ئێران ساز بكات، كوردستان كە فرەنەتەوەیە، دەتوانێ باشترین نموونە بێ بۆ حكوومەتداری لە ئێرانی فیدڕاڵی داهاتوودا، بۆیە ئێران پتر لە هەر وڵاتێكی دراوسێ سەرنجی لەسەر كوردستانە، بە لەبەرچاوگرتنی سیاسەتی شەڕ لە دەرەوی وڵاتی خۆتدا بۆ پێكانی ئامانجەكان كوردستانی بەگشتی كردووەتە ئامانج، چونكە لە وڵاتی شەڕاویدا زانست و هونەر و كولتوور كە چەكی سەرەكین بۆ وەدەستهێنانی ماف بەبێ خوێنڕێژی، لاواز دەبن و گەشەی بنەڕەتی پەروەردەیی نامێنێ و جۆرێك لە جینۆسایدی نەتەوایەتی دێتە ئاراوە، لەلایەكی تریشەوە دراوسێكانیش خۆبەخۆ جیا لە كورد، كێشەی تریان هەیە و هەریەك بە جۆرێك دەیەوێ كورد بكاتە داردەستی خۆی و بە ئاژاوەنانەوە نەهێڵی كۆنگرەی نەتەوەیی سەربگرێت، چونكە بە بەستنی كۆنگرەكە، جۆرێك یەكدەنگی دێتە ئاراوە و هیچ حزبێك بە تەنیا ناتوانێ بڕیار لەسەر پرسە گرنگەكان بدات، بەداخەوە لە دانیشتنەكانی سەرەتای پاردا بۆ بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی، هەندێ پیلانگێڕی چەند لایەنێك كۆسپی دروست كرد و ئێستەش وا دەبینین ئەم پیلانگێڕییە وا لە شەنگال بەڕێوەیە.
* بە لەبەرچاوگرتنی ئەو دۆخەی ئێستا، داهاتووی كوردستان بەگشتی چۆن دەبینن؟ من لێرەدا باس لە باشووری كوردستان دەكەم، وەك پێشتر گوتم داهاتووی كوردستان هەڵپەسێردراوە بە چۆنیەتیی كەڵك وەرگرتن لە هونەری سیاسەتی درێژخایەن و سیاسەتە كاتییەكان، چونكە سیاسەتە كاتییەكان بۆ راگرتنی باڵانسی سیاسییە و نابێ بەرژەوەندی داهاتووی نەتەوەیەك كە وەك ئایدۆلۆجیایەكی نەگۆڕ سەیر دەكرێ بچێتە ژێر پرسیارەوە، پڕۆژە ئابوورییەكان كاریگەریی ئێجگار زۆریان هەیە لەسەر بەڕێوەبردنی سیاسەتی كاتیی وڵاتێك و ناتوانرێ لەبەر چەند هۆكارێك پشت لەو بەرژەوەندییە بكەیت، لەسەر هاتنی سەحراڕوودی تیرۆركەری دكتۆر عەبدوڕەحمان قاسملۆ بۆ هەرێمی كوردستان، داكۆكی لە هەرێمی كوردستان دەكەم و دەڵێم بە هەر جۆرێك لێكی بدەیتەوە، باشووری كوردستان لەبەر چەند هۆكارێك ئەمڕۆ ناتوانێ پشت لە دەوڵەتێكی وەك ئێران بكات و خۆی تووشی نسكۆی سیاسی و ئابووری بكات، دیارە هەموو خۆمان بەیەك نەتەوە و یەك خوێن و یەك وڵات دەزانین، بەڵام تا كوردستانی گەورە دروست نەبێت، باشوور بەشێوەی جیا دەتوانێ سیاسەتی خۆی هەبێ و بەرژەوەندییەكانی دراوسێتی نەكاتە قوربانی هەڵچوونی كاتی، لەبەرئەوەی زلهێزان لە مێژە دەریانخستووە كە جێی متمانە نین و لە نەبوونی بەرژەوەندی ئابووریدا كە پشتیان تێ كردی، دراوسێكەت هەل دەقۆزێتەوە و لە مەترسیش زیاتر كاریگەرە، بۆیە دۆستایەتی بە هەر شێوەیەك بێت، هونەری سیاسەتە و دراوسێكەیشت دەزانێ خەونی هەموو تاكی كورد دەوڵەتی كوردییە و ئاڵوگۆڕە كاتییەكان ناتوانن ئەو باوەڕە كاڵ بكەنەوە. كورد كە ئەمڕۆ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی وەك هیزێك شەڕی تیرۆر دەکات ، لە هەمان كاتیشدا وەك بەشێك لە خاكی عێراق دێتە ئەژمار و عەبادی وەك نوێنەری گەلی عێراق ناوی دەبرێ و لە بواری یاساییشدا وایە، كورد دەبێ ئەلتەرناتیڤی خۆی بخاتە گەڕ، یانی كورد دەتوانێ تا ئەو شوێنانەی كوردیان تێدا نیشتەجێیە، شەڕی داعش بكات و لەوەوپاشی بسپێرێ بە حكوومەتی عێراق و رۆڵەكانی خۆی نەكاتە قوربانی خەونی عەرەب بۆ چوونە پێشتر، ئەگەر شەڕی كرد، با داوای ئیمتیاز و خاڵی یاسایی بكات و بتوانێ وەك دەسەڵاتی ڤیتۆ لە پاشەڕۆژدا بەكاری بێنێت، بەم كارە بە داهاتووی كوردستان گەشبینم و بوونی بنكەی ئاسمانی ئەمەریكایش دەتوانێ رۆڵ بگێڕی لە بەرەوپێشبردنی سیاسەتەكانی.
|