توندوتیژی ئاکارێکی کردەییە کە بە زور و گوشار بەرانبەری بە وێ ویستی خۆی مەجبور بە کارێ دەکرێ ، ئەم کردەوەییە لە دێر زەمەنەوە بوونی هه‌بوە و کۆی زەوی بە خۆ وە گرتوە و بە واتای ماڤی مرۆڤی خستوەتە ژێر پێ ، شەن و کەو کردنی توندوتیژی خۆی لە زور برگەدا دەبینێتەوە ، هه‌ر لە توندوتیژی نێوان دوو مرۆڤ تا دەگاتە کۆمەل کوژی و ژینوساید ، بۆ وەی روانین و تێگەیشتنمان لەم کردەیە توشی هه‌لە نەبین و لە جێ و شوێنی خۆ ئاوری وێ درێتەوە و بە شێوەیەکی زانستی رێژەی ئەم کردە قیزێونە لە کۆمەلگا دابەزێنین و بنەبڕ بکرێ پێویستە شارەزایان و خەلکانی پسپوری ئەو بوارە شارەزایی بنەرەتیان لە سەرجەم برگەکانی هه‌بێ و بە روانگەیەکی فەلسەیەوە رەچاوی بکەن .
ئەم بابتە هێند بەربلاو و لق و پوی لە کۆمەلگادا لێ دەبێتەوە کە خۆ لە سولحی جیهانی دێنێتە بەر باسان و لە سالی ٢٠١٠ لە هه‌مبەر توندوتیژی ١٤٩ وڵاتی جیهان واژویان لە سەر کردوە . هه‌ر کردەوەیەک کە بە ئامانجی ئازاردانی یەک یا کۆمەلێک بێتە ئارا دەچێتە خانەی توندوتیژیەوە ، گەرچی بە ئاگابوون و دەسقەست یا نائاگای و نەفامی روو بدات ، '' ژان ولاوکا '' دەرون ناس و کۆمەل ناس دەلێت : کردەوەی توندوتیژی کردوەی هجوم بردنی تاکە یا دەستەیە بۆ سەر بەرانبەرەکەی و پاشیل کردنی ماڤە ، ئەم حالەتە لە مێژووی مرۆڤایەتی بنچینەیەکی زور کۆنی هه‌یە و وەک یەک لە خسلەتەکانی مرۆڤ تا بە ئەمرو بە شێوازی جور بە جور هاتوەتە ئارا ، لە ئاستی دەرونیەوە لێکولینەوە لە توندوتیژی ناو کۆمەلگا شور دەبێتەوە بۆ ئاستی زانین ، بژێوی و چونی ژیان و یاسا و پێرەو کردنی یاسا ، هەر چەند توندوتیژی لە سروشتی مرٶڤەوە هه‌لدەقولێ بەلام وا نییە کە نەکرێ لاواز و لە ناو نەبرێ ، '' ولیام ئال ئاوری '' لە کتێبێ بە ناوی ــ ئێمە دەبێ بەشەر بێن ـــ هه‌ر لە مەیدانەکانی شەروە تا مەکتەب و قوتابخانەکان شەن و کەوی دەکا . لەم بوارە بە دەیان توێژینەوەی زانستی و ئاکادیمی هاتوەتە ئارا و هه‌ولی وە دراوە توندوتیژی بە هه‌مو برگەکانیەوە لە کۆمەلگا برسێتەوە ، لە سالی ١٩٧٠ بە دواوە رەنگدانەوەی توندوتیژی لە بواری رەگەزی شەن و کەو کرا و ئاشکرا بو کە لە سەروی ٧٥ لە سەدی بەندکراوان لە رەگەزی پیاو پێک دێت و سەرنجی کۆمەلگا بۆ وی بابەت راکێشرا و کۆمەلی فیمینستی هاتە ئاراوە ، لە ٢٠٠٤ بە پێی ئامارەکان لە جیهان ٣٥ لە سەدی ژنان توندوتیژی بەنەمالەیی ، لاقەکردن و دەسترێژیان کراوەتە سەر . لە بەرانبەر دا '' هانا ئارنت '' ی ئالمانی توندوتیژی لە کۆمەلگای مرۆڤایەتی لە ئاستی تاک و رەگەز و حکومەت و یاسایان و سێدارە و هتد . تاوتوی دەکا و لە سەدەی بیستەم قوربانی و تیاچونی مرۆڤ بە ٢٦٠ ملیون دەخەملێنێ !!! لە کاتێکدا ئەوەشمان لە بیر نەچێت لە دەرنجامی ئینقلاب و شەری یەکەم و دووهه‌می جیهانی پتر لە ١١٠ ملیون قوربانی مرۆڤ لە مێژووی مرۆڤایەتی زەق و بەرچاو و حاشا هه‌لنەگرە ! '' ئیستفن پینکر '' لە دووتوێی چەندین کتێب بە ناوی ( تفنگەکان ، شاپانزەی سێهەم و .... ) لە ئاستی زانستی دەرونی و کۆمەل ناسی و تکنولوژیایان ــ توندوتیژیان ــ شەن و کەو دەکا . بە هه‌مان شێوە ئەم بابەتە لە رەوانگەی ئایدولوژی و ئاین کۆمەلە بۆچونگەلی لێکەوتوەتەوە ، وەک ئەوەی توندوتیژی لکێنراوە بە سیستەمی سەدەلات وەک دەرەبەگایەتی و سەرمایەداری و هتد و لە بوارە ئاینیەکە بە ئادەم و حەوا و کال کرچی رەگەزی مێینە و جادوگەری و زیندە بەچال و ....... بە درێژایی مێژوو زوربەی ئاین و خەلکانی بلیمەت و تێگەیشتو وەک گاندی دەلێن : مرۆڤایەتی توانای لە ناو بردنی ــ توندوتیژی ــ و بونیادی کۆمەلگایەکی بە دور لە توندوتیژی هه‌یە . گاندی ئاوای نوسیەوە " کۆمەلگایەک کە لەسەر شیوازی بە دور لە توندوتیژی بونیاد بنرێ و بەرێوە بچیت نایابترین ــ ئانارشی ــ یە . خەلکانی سیاسەتوانی مودرنە ، ئاشتی خوازان ، ئانارشیستەکان ، لە لایەنگرانی ــ ئازادی تاک ــ دێنە ئەژمار .
لە کۆی گشتی بۆ کۆمەلگایەکی پاقژ و سلامەت و پێشگیری کردن ، مەلبەندی * (CDC) بەم شیوەیە دەنوارێتە ــ توندوتیژی ــ ئازار گەیاندنی بە ئانقەست کە لێدان و بەیندار کردن و کوشتنی لێ دەکەوێتوە و سەر دەکێشتە یاسایان و ئازاردانی خۆ ( مرۆڤایەتی ) . کۆمەلەی تەندورستی جیهانی * ( WHO ) یەکێک لە رپورتاژی خۆی بەم شیوازە بە رەقەم گریمانەی کوشتنی سالانەی ئەم بابەتە دەخاتە روو کە رویان داوە : لە برزیل ٥٥٠٠٠ قەتل ، ٢٥٠٠٠ لە کولومبیا ، ٣٠٠٠٠ لە ئەفریقای خوارو ، ١٥٠٠٠ لە میکزیک ، ١٤٠٠ لە ئەمریکا ، ١١٠٠ لە وینوزیلا ، ١٦٠٠ لە جامایکا ، ١٠٠٠ لە فەرانسە ، ٥٠٠ لە کەنەدا و ٣٠٠ لە شیلی . ئەم بابەتە واتە توندوتیژی بە سێ بەش ناو دەنرێ : ١ ــ ئاشکرا . ٢ ــ نهێنی . ٣ ــ سروشتی . بە هه‌مان شیوەش توندوتیژی ــ بە دەس ئانقەست و پلان بۆ دانراو . ـــ بە دور لە پلان و ئانقەست . ـــ نەخوازراو . ئاسەوارەکانی لە دوو حالەتی دەرونی و رەوانی و جەستەییە . بە گشتی دابەش کردنی توندوتیژی : توندوتیژی ناو مال . توندوتیژی مندالان . توندوتیژی ژنان . توندوتیژی دەرهاویشتەی شەر و کۆرەو . ئاوارە بوون . توندوتیژی لە درندەخۆییەکان ( تەنانەت ئازار پێ گەیاندن لە لایەن ئاژەلانی درندەوە ) . تەنانەت توندوتیژی کە لە خانەی تەمێ کردن دێتە ئاراوە .
تا بە ئێرە کورتەیەکی زانستی کۆی دەستەواژەی ــ توندوتیژی ــ بو ئاماژەی پێ درا بەلام لەگەل ئامەنەش بابەت گەلی دی هه‌یە کە پێویستە ئاوری وێ بدرێتەوە و بە وریایەوە لێ بروانرێت ، بۆ نمونە هه‌ندێک لە دەسەڵاتداران بۆ ئامانجی تایبەتی فوکوس لە سەر ئەم بابەتە دەکەن تا رای گشتی کۆمەلگا لە بابەتی توندوتیژی و واقعی دی دور کەنەوە ! یا بە پێچەوانە سەرجەم هێز و میدیایان لە سەر خالە پازەتیفەکەیان دەخەنە گەر تا بابەتی توندوتیژی داپوشن ! یا توندوتیژیەکان بە ئامجدار و سەرچاوە گرتو لە کولتور و فەرهنگ و زانست و پەروەردە و ..... دەلکێنن و بە سیکسی دەشوپهێنن ! وەها کۆمەلگا سەرقالی ئەو بێ بنەماییە دەکەن کە گەر بێت سەرجەم خۆ و رەوشت و کلتور و ئاین و ئەخلاق وەلا بنرێ و سکس بکرێتە ئامرازێ بۆ گەوجاندن و بە لارێدا بردنی مرۆڤ لە مەر توندوتیژی و سکس بێ پەروا و ئاژەل ئاسا بێت ! لە کاتێکدا هه‌ر ئەو پێخورە نا دورستە نەخۆشی کوشەندە ، مردنی عەشق و خۆشەویستی ، بوونە روبات کردنی مرۆڤ و ...... بە دواوە هه‌بوە و هەیە ! وەک نمونە ولاتێکی وەک سوید کە ئیدعای وڵاتێکی پێشکەوتو ، دیموکرات و ئازادە و تەنانەت شوێنی رەسمی لەش فروشی تێدا نییە و ژن لە پلەی یەکەمی بایەخپێدراوی یاساییە ، توندوتیژی دژی ژنان لە رێژەیەکی هه‌رە بەرزدایە بە بەراوردی ئەو حشیمەتەی هه‌یەتی ! لەش فروشی مەمنوعە بەلام بە پێی راپورتەکان لە ئاستی بالا بەو کردەوە تێوە گلاون ! ئاسەواری بەلارێدا بردنی ئەو خالانەی ئاماژەم دایە بۆ ژن ژیانی هاوبەش دەس پێی کردن و بەرپرسایەتی بنەمالەیی لایان خەون و خەیالە و رەنگدانەوەی لە سەر مندالی ئەو فکرەیە ئاشکرایە چۆن دەبێ و چی لێ شین دەبێ !
بە کۆی گشتی و ئاگا بوون لەو واقعانە ئێمەی کورد وەک مرۆڤ ، نەک وەک رەگەز چۆن دەبێ بروانینە ئەم بابەتە گرنگە کە پێک هێنەری کۆمەلگایە ؟ توندوتیژی لە هه‌ر شێوە و شێوازێک و بە هه‌ر هۆکارێ کارێکی ناپەسەند و نارەوا و لە بەرپرچدانەوەی مێشکێکی سالم و تەندورست ناوەشێتەوە ، بەلێ رێژەکانی لە ناو رەگەز جیاوازی هه‌یە و حاشای لێ ناکرێ بەلام گەر بە چاوبرکێ لێ کردن ، بە کوپی یاسا و رێسای بیانی و ئاینی ، بە نەناسینی رەوتی کۆمەلگاکەمان لە هه‌مو ئاستەکانەوە ، بە جودا کردن یا دابەش کردنی مرۆڤایەتیمان بە رەگەزەوە ، نەک سود بە کۆمەلگا ناگەیەنین بەلکو بەلارێشدا دەیبەین ، ئەم هه‌مو رێکخراوی ژنان بە ناوی جیاوازەوە لە کۆمەلگای کوردەواری بە ویژدانەوە لێ بروانین بە زوریان بازار گەرمی فکرەی حیزبیە و هیچیتر ! وەها ژنان بە دەستی خۆیان بە هه‌لە هنگاویان ناوە بە داخەوە کۆبونەوکانیان بەشداری رەگەزی بەرانبەریان زیاتر لە خۆیانە ! لە کاتێکدا توندوتیژی هه‌روا درێژە بە تەمەنی قیزێونی دەدا ! بە ئەو پەری رێز وای لێهاتوە ئەو بابەتە قول و هه‌مەلایەنە زانستی ، کۆمەلایەتی ، دەرونی ، فەرهه‌نگی ، ئاینی ، ئابوری ، سیاسی زیاتری لە سکس چر کراوەتەوە و سیمنار و کۆبونەوەی بۆ رێ دەخرێ ! یان بە شێوازی نا زانستی بەرانبەر بوونەوە بە خۆ رووت کردنی جەستەی بە شیاو دەزانێ و ..... مەبەست گالتە پێ کردن نییە بەلکو بە پێچەوانە هه‌ر بابەتێکی ژین و ژیانی مرۆڤ بە شێوەی زانستی ناسین و رەچاو کردن خزمەت و هنگاو نانە بەرەو پێشەوە چون نەک بە بێقیمەت کردن و سوک و چروکی ، کاتێ بنەما و خشتی یەکەمی بونیاد نەنرێ و لە ناوقەدەوە نازانستیانە بابەتان دابتاشرێ و کۆمەلگای پێوە سەرقا بکرێ زەرەری سەد قاتە لە خزمەتە ! جەوهەری مرۆڤ بوون و کۆمەلگا و نەتەوەیەک خاوەندار بوونی ماڤە بە گشتی ، بەو واتایە هه‌تا سەربەخۆ نەبێ ، هه‌تا خاوەنی حکومەت و دەسەڵاتی خۆی نەبی ، هه‌تا خاوەنی یاسای سەربەخۆ و گونجاو و رەنگدانەوەی کۆمەلگای نەبێ ، هه‌تا ئابوری سەربەخۆ و نیشتمانی نەبی ، هه‌تا ...... هیچ یەک لە ماڤ و برگەکانی و پێرەوی زانستەکان ناتوانێ لە ناویدا بچەسپێت و گەشە و نەشە و پێشکەوتنان بە خۆ وە ببینی ، کە واتە مرۆڤ بوونی مەی کورد کە پێکهاتەی دوو رەگەزانە و تەواکەری یەکدی وەک کورد و کوردستانی یەکەم هنگاو ، یەکەم ئەرک ، یەکەم رێباز و ئامانج دەبێ پێرەو و گەشە پێدان و پێداگری و یەکریزی نەتەوەکەمان بۆ سەربەخۆ بوون بێت تا بتوانین بە باشترین شێوەی زانستی لە هەمو بوارەکان خۆ بە ڕۆژ بکەین ، بە داخەوە تا بە ئێستە بەم هه‌مو رێکخراوی ژنان و ناوی جیاواز نەم دیت پێداگری و کۆر و کۆبونەوە سیمناران لە سەر خالی سەرەکی و گرنگی رزگاری گەل پێک بێنن و ئەوی کراشبێ هه‌ر لە سونگەی حیزبایەتی بوە نەک ناسینی فەلسەفەی نەتەوەیی ! ئەمە لە ئاستی گشتیەکەی ، لە ئاستی رەگەزی ، ژن کە لای من ; یانی خوای مرۆڤایەتی ، ژن یانی عەشق ، خۆشەویستی ، جوانی ، لەتافەت و نازاداری ، یانی لە کۆتا خۆ لە وشەی دایک دەبینێتەوە و هەر بۆیەشە لە فەرهەنگ و کلتوری کورد پیرۆزترین و مەزنترین نازناوی پێ بەخشیوە کە لە جیهان دەگمەنە ( دایکی نیشتمان ) لە کوێی ئەو هەمو بە ناو چالاکی ژنانە دا ژنی سیاسی مەی کورد هاتە مەیدان و فەخر و شانازی بەو نازناوە و پێگەی بەرزی خۆی کرد و لەگەل هەبوونی واقعی تالی توندوتیژی ، پێگە و بایەخداری و توێژینەوەی لە سەر ژن لە کوردەواری هێنایە ئارا ؟ بە بێ ئاوردانەوە لە کۆی بابەتی پێکهێنەری کۆمەلگای کوردەواری بە شێوازێکی زانستی وەک ئاماژەی پێکرا یەکسەر دەچنە سەر بابەتی توندوتیژی و دژایەتی کردنی رەگەزی بەرانبەر ( نێرینە ) و رەچاوی سیاسەتی هه‌لە و نازانستی ! ئێش و ئازاری پەنگ خواردوی دەرونیان و نا زانستی لێکدانەوەیان وای کردوە بە داخەوە بە رێژەی زور لێک ترازانی بنەمالەیی بە دواوە بوە ! رێژەی مندالانی تەلاق بە هۆی ئەم روناکبیرە نەزانانە چەندین قات بوە ! و لە سەرویان رەفتاری چەوت و قیزێون و نارەوای ــ توندوتیژی ــ هه‌ر وا بەردەوامە ، هێندە ئەم بابەتە نازانستی و نا بەرپرسیارانەیە لە کۆمەلگا بۆ پەرچە کردار رێکخراوی رەگەزی نێرینەش هاتوتە ئارا و هه‌ر دووک یانی رێکخراوی نێرینە و مێینە ، بێ بەزەیانە مرۆڤ بوونیان شەق کردوە ! کاتێ کۆمەلگایەکی شەق کراومان هێنایە ئارا ، یەک ریزی بوونی نامێنێ ، دەستی دەرەکی و دوژمنانی گەلەکەمان والا دەکەین ، بەرە و پێشچونی گەل دوا دەدەخەین ، چیلی نوێ پەروەردەیەکی سەقت وەردەگرن و لە ئاکام مرۆڤ بوونمان بەرەو هه‌لدێران دەبەین . بە درێژایی مێژوو هه‌ر بابەتێکی زانستی و ئاکادیمی کاتێ رەنگدانەوەی لە ناو کۆمەلگادا دەبێ کە لە یاسادا بگونجیندرێ و پەسەند کرابێ و بە میدانی بچیتە بواری جێ بە جێ کردنی پەروەردەیی و هتد . کوێرەوەری ئەو رەگەزەی بنەی جوانی و خۆشەویستی و عەشق و پاکی و دڵسوزی بە ناوی رەگەزی مێینە ( ژن ) سەرباری دەس نیشان بوونی ماڤی رەوای ، گەر بە دور لە هه‌ر بیروکەیەکی فکری و ئاینی لێ بروانین سەرچاوەی مەینیەتیەکەی لەوێ کاتەوە دەستی پێ کرد کە مرۆڤ بوونیان دابەشە رەگەز کرد ! کەی دەبێ بەو واقعە بگەین ؟ لە مێژووی ئاینەوە و پەیدا بوونی مرۆڤ لە رەگەزەوە دوان ئەو نابەرنبەریانە زەق بۆوە ! لە سەردەمای فرعونەکانەوە ژن بەرەو کوێ هه‌لدێرا ! لە شەرەکانی خاچ پەرەستان چۆن لە زەق بونەوەی رەگەز کەلکیان وەرگرت ؟ لە شەرە مال وێرانکەری جیهانی یەک و دوو زلهێزان چۆن لە دەستەواژەی رەگەز و قوربانی و سوک کردنی ژن کەلکیان وەرگرت ؟ لە سەد سالی رابردو چۆن بە پەنا بردنە بەر شەق کردنی مرۆڤ بوون و برەو دان بە بیروکەی سەقەتی رەگەز چۆن ژنیان کردوەتە ئالیەتێکی دەستەموی کرین و فروشتن ؟ بە دانانی وێنەی جەستەی ژن لە سەر کەرەستەیەک چۆن پێگە و جێگەیان دابەزاندوە ؟ ژنی کورد ئەوانە نابینی ؟ ژنی کورد ئاگاداری مێژوو و ئەو سیاسەتانە نییە ؟ لە کاتێکدا دەبینن و دەزانن و ئاشکرایە ژنی کورد ، هەمان دایکی نیشتمان ئەو قەلا لەگیران نەهاتوەی کورد و پۆلی پێشمەرگەییان بوە ، ژنی کورد سەرباری هه‌مو گوشار و نامەتی و کوێرەوەری و بەشداری راستەخۆی لە بەرخۆدان ، دایک و ماموستای یەکەمی پەروەردەی پێشمەرگە بوە کە ئەمرو بۆتە وردی سەر زمانی هه‌مو جیهان ، ژنی کوردی بریتیە لە شارەزایان و ئاکادیمیان و چالاکوانان و لەشکری و روناکبیرانی و خانەداران ئەرکیان ئەوەیە لە رەوتی بەردەمیان بە هه‌مو هێز و توانا و دەسەلاتیانەوە پێداگر و پابەندی بیر و هزری مرۆڤ و مرۆڤایەتی و یەکسانی بن وەک مەتەرێزی شەرف و کرامەتی مرۆڤایەتی لەشکری پێشمەرگە ، سەرجەم هه‌م و غەمیان پێداگر و پابەندی فەلسەفەی نەتەوەیی و سەربەخۆ بوونی خاک و نیشتمان بن ، لە قوناغی سەربەخۆ بوونی وڵات پابەندی دارشتنی یاسای یەک ریزی و یەکسانی مرۆڤی کورد بن ، لەم هه‌لومەرجە هه‌ستیارەی جیهانی و ناوچەکە و کوردستان ئێوە بەرێزان ( کچان و ژنان ) ئەرکی زور مەزنتر و بەربلاوترتان لە سەر شانە ، ئێوە ئەو قەلای لە گیران نەهاتوەی کوردان دەتوانن ئاوەدان و پتەو و رازاوە بکەن ، وەک چۆن لە مەتەرێزانی دژ بە دوژمن و جەهل و نادانی جەرگی دوژمن لەت دەکەن ئاواش کۆر و کۆبونەوەتان لە سەر فەلسەفەی نەتەوەیی و سەربەخۆ بوون و ئازادی کوردستان برازێنەوە و ئامانج و بنەما سەرەکیەکان مەبەستنەوە بە بابەتی لاوەکی و ئالوزێکی بێ دەرنجامی ئیسم و میسمان ، بە دڵنیایەوە کاتێ رەگەز زەق نەکرایەوە و ئامانج مرۆڤ بوون بو هیج ئایدویولوژی و ئاینی ناتوانێ لق و پوی بۆ داتاشی و دژی بوستنەوە ، ژنی کورد دەبێ هێند بە وریایی و لێهاتویی بروانێتە کۆی بابەتەکانی کۆمەلگا کە بە باشتیرین شێواز و ساکارترین رێکار ماڤی یەکسانی مرۆڤ بچەسپێنێ ، نەک بە دەستی خۆی لە داوان بکەوێت ، مرۆڤ بونەوەرێکی هێندە ئالوزە کە بە هه‌مو زانست و تکنولوژیای ئەمرو هێشتا بە تەواوی نەناسراوە ، دەزانن مەزنترین پێشکەوتنی زانست پێک هاتەی پارچەیەکی ( سوکت ) یا ئیلکترونییە کە مەلیان بابەت لە خۆ دا کۆ دەکاتەوە لە کاتێکدا مێشکی مرۆڤ توانای خانەکانی لە ئەژمار نەهاتوە ! مرۆڤ کاتێ بە پێی زانستەکان وشەیەک یا بابەتێ بە بەردەوامی لای خۆی دووپاتە دەکاتەوە دەیباتە دنیایەکی دی و هه‌مو بیروکەکانی بەو بابەتە دەبستێتەوە و شتی باوەر پێ نەکراوی لێ روودەدا ، بێنین ئەو بیری مرۆڤ بوونە لە هه‌مو شانەکانی مێشکمان زەق کەینەوە ، ئەو کات بزانن کۆمەلگاکەمان دەکەوێتە چ ئاستێک ؟ بزانن چۆن خوشەویستی و رێز و عەشق دەبێتە فەرهەنگی گشتی و وشەی ـــ توندوتیژی ــ قیزێون لاواز و بەرەو نەمان دەچی ، بە فەهه‌رهه‌نگ بوون و پەروەردە کردنی کۆمەلگا بە رێکاری زانستی دەرون ناسی دێتە بەرهه‌م نەک بەردی فیمینستان و ئیسمان و میسمان لە سینگ دان ، ئەوەی بۆنی لە مرۆڤایەتی بردبێ ناتوانێ ئاکاری ناپەسەند و توندوتیژی و ناحەزی قەبول بێت ، بەلام گرنگ هێنانە بە باس و لێدوانان نییە چۆن ئەوە بە ئاشکرا دەبینرێ ، گرنگ ئەوەیە چۆن پلان و بەرنامە و پروژەیەکی زانستی رەچاو کەین و خزمەت بە چیلی داهاتومان بکەین ، با ئێمە شەهامەتی ئەوەمان هه‌بێ بە ناوی روناکبیر و شارەزا و فەیەلسوفان کە خۆمان لە قەلەم دەدەین ، لە کاتێکدا خۆمان بوینتە هاتنە ئارای پێک هاتەی مندالانی دەرهاویشتەی تەلاق و لێک دابران !! یا هه‌ر شیوازێکی دی ، سەرباری ئەو کورتە پێناسەی توندوتیژی کە ئاماژەی پێ کرا کاتێ لە رەوانگەی رەگەزی تێکەل بە باسەکە بین راستەخۆ لە پلەی یەکەم روبەرووی سەربەخۆیی ئابوری دەبینەوە ، ژن کە بە رەگەز زەق کرایەوە لە هه‌ر سیستەم و یاسا و دەسەڵات و بەرێوە چونێکدا بێت و لە هه‌ر ئاستێکی زانستی مادام سەربەخۆیی ئابوری نەبێ لە برگە و شوێنی هه‌ر قوربانیە و ماڤ خوراو ، هه‌ر لە مەترسی شیوازەکانی توندوتیژی دا دەبێت ، هه‌ر لە شەق بوونی مرۆڤ بوونە بە ناوی رەگەز ، ئەوەی کە جیهانی زالمی ئەمرو لە ژێر ناوی بریقەدار مرۆڤایەتی داگرتوە ، ئەو عەشق و خۆشەویستی و جوانی و زەرافەتی کردوەتە کەرەستە و بە داخەوە ئەوە نابینن ! دەرنجامەکانی وای کردوە ئەو دایکە کە شیرەی گیانی بەو پەری ویستی بە مندالی دەبەخشی ، شەو شەو نخونی بە شانازیەوە تێپەر دەکا و هتد ، کاتێ دێتە بەرهه‌م ، واتە تەمەنێ کە دەکەوێتە سەر پێ بە داخەوە لە وڵاتانی بە ناو پێشکەوتو بینین و نەبینی دایک بە مانگ و و سال لای مندال ئاساییە ! بینین و نەبینی بەسترواوە بە مادە و پول ! لەو مندالە بەو ئەقلیەتە چ مندالێکی وەک چیلی دوایە لێ دەکەوێتەوە و مرۆڤایەتی بەرە کوێ هنگاو دەنێت ؟ کە واتە چارە سەری و ناسینی دەردەکان بە زەق کردنەوەی رەگەز ناتوانێ ئەوی خزمەتان کە بە مرۆڤایەتی دەکرێ بیکات و هیوادارم ژن و دایکی مەی کوردان زیاتر و زیاتر چاو ئاوەلە و بە ئەرکی پیرۆزیان هه‌ستن و بە دەستی خۆ لە داوان نەکەون . کۆمەلگا وەک ئەوەی هه‌یە بیناسن و بیبینن ، فەرهەنگ و کلتور و رەنگدانەوەی ئاین و پلانی داگیرکەران و بەربلاوی دەستی دەرەکی و جرتە و فرتەی کرمی کتێبان و زرەکوردان و جاش قەلەمانی ماڤیایی و نانەتەوەیی بناسن و بزانن خزمەت بە خۆ و بە گەل بە کام ئاقارا ببەن وەک ئەوەی هه‌تا ئێستە وەک دایکی نیشتمانی بە ئەرکی خۆ هه‌ستاون و کورد و کوردستانیان بە گیان ، بە خوێن ، بە ئالوزترین ژیانی داسەپاو پاراستوە ، لە سەر وی ئەرکان بەردەوام و بە دڵنیایەوە ئاسۆی روناهی ئێوەی ئازیز بەدی دەکەن .